Ἀρχιμ. Χρυσοστόμου Μαϊδώνη
Πρoέδρου τοῦ Πν. Συμβουλίου τῆς Π.Ε.Γ.
α) Ὁ Θεός πρόσωπο καί ὑπόσταση
Ὁ Θεός, κατά τήν ὀρθόδοξη πίστη καί θεολογία, εἶναι πρόσωπο. Ἔτσι ἐμφανίσθηκε στήν ἱστορία, στόν πρῶτο πιστό ἄνθρωπο, τόν Ἀβραάμ.
Ὁ Θεός μιλάει καί τόν ἀκοῦμε καί τοῦ μιλᾶμε καί μᾶς ἀκούει.
Στήν ἐν Χριστῷ ἀποκάλυψη, ὁ Θεός εἶναι τρία πρόσωπα. Πατήρ, Υἱός καί Ἅγιον Πνεῦμα. Ἔχουν τήν ἴδια οὐσία. Θεός ὁ Πατήρ, Θεός ὁ Υἱός, Θεός καί τό Ἅγιον Πνεῦμα, ἀλλά καί οἱ τρεῖς ἕνας Θεός. Μία οὐσία, τρεῖς ὑποστάσεις. Τριάς ἐν μονάδι καί Μονάς ἐν Τριάδι.
Τό κάθε πρόσωπο ἔχει ὁλόκληρη τήν θεότητα. Δέν εἶναι τό κάθε ἕνα τό ἕνα τρίτο τῆς οὐσίας τῆς θεότητος. Ὑπάρχει ἑνότητα τῶν τριῶν προσώπων. Τό πρόσωπο ταυτίζεται μέ τήν ὑπόσταση. Καί ἡ οὐσία μέ τήν φύση.
Κάθε φορά λοιπόν πού ἐμφανίζεται ἕνα πρόσωπο στόν ἄνθρωπο ἐμφανίζεται ὁλόκληρη ἡ θεότητα. Ἐνῶ εἶναι τρεῖς ὑποστάσεις, τρία πρόσωπα, ἔχουν μία θέληση καί μία ἐνέργεια. Ὅταν λοιπόν στό σχέδιο τῆς θείας οἰκονομίας ἐμφανίζεται ὁ Υἱός, τό δεύτερο πρόσωπο, ἔχουμε τήν ἐμφάνιση ὁλόκληρης τῆς θεότητος, καθώς ὅ,τι θέλει ὁ Υἱός θέλει καί ὁ Πατήρ καί τό Ἅγιο Πνεῦμα. Καί ὅταν ἐμφανίζεται ὁ Υἱός ἔχουμε τήν ἐμφάνιση καί ἐνέργεια ὁλοκλήρου τῆς θεότητος.
Βέβαια τό κάθε πρόσωπο ἔχει δικά του ὑποστατικά ἰδιώματα. Ὁ Πατήρ εἶναι ἀγέννητος. Ὁ Υἱός γεννᾶται ἐκ τοῦ Πατρός ἀχρόνως.
Καί τό Ἅγιον Πνεῦμα ἐκπορεύεται ἐκ τοῦ Πατρός ἀχρόνως.
Αὐτά τά ὑποστατικά ἰδιώματα εἶναι «ἀκοινώνητα». Τά ὑποστατικά αὐτά ἰδιώματα δέν μεταβάλλονται. Εἶναι οἱ τρόποι ὑπάρξεως τοῦ Θεοῦ. Τό Filioquae1 εἶναι αἵρεση γιατί καταστρέφει τό ὑποστατικό ἰδίωμα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καθώς τό ἐκπορευτό εἶναι μόνο ἐκ τοῦ Πατρός.
β. Ἐνέργειες
Στήν σχέση τοῦ ἀνθρώπου μέ τό Θεό, ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ παραμένει ἀπρόσληπτη, ἀμέθεκτη, ἀπρόσιτη, ἀκατάληπτη. Μετέχουμε ὅμως τῶν ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ. Οἱ ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ εἶναι μεθεκτές. Οἱ ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ, ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ.
Ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ δημιουργία τοῦ κόσμου, τό ἔργο τῆς σωτηρίας καί τῆς ἀπολυτρώσεως, τό σχέδιο τῆς Θείας Οἰκονομίας. Ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ εἶναι τό ἔργο τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ.
Τόν Θεόν τόν προσεγγίζουμε καί τόν γνωρίζουμε ἀπό τίς ἐνέργειες Του, οἱ ὁποῖες «κατεβαίνουν πρός ἐμᾶς». Μέσω τῶν ἐνεργειῶν Του ἀποκαλύπτει τόν ἑαυτό Του καί ἔρχεται πρός ἐμᾶς.
Ἡ θεία φύση εἶναι πηγή τῶν θείων ἐνεργειῶν ἤ ἀλλιῶς ἡ οὐσία εἶναι πηγή καί αἰτία τῆς ἐνέργειας.
Τά ὑποστατικά ἰδιώματα εἶναι χαρακτηριστικά τῶν ὑποστάσεων.
Οἱ ἐνέργειες προέρχονται ἀπό τήν οὐσία τοῦ Θεοῦ.
Τά ὑποστατικά εἶναι ἰδιώματα τῶν 3ων προσώπων.
Οἱ ἐνέργειες ἔχουν πηγή τήν κοινή οὐσία καί εἶναι κοινές.
Αἰτία καί πηγή ἔχουν τήν τρισυπόστατη οὐσία.
Ὅπως εἶναι θεία καί ἄκτιστη ἡ οὐσία, ἔτσι θεῖες καί ἄκτιστες εἶναι καί οἱ ἐνέργειες.
Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης λέει ὅτι «προϋπῆρξε ἡ δύναμη τῆς ἐνέργειας, ἀλλά ἡ δύναμις ἐξαρτᾶται ἀπό τό θεῖο βούλημα. Τό δέ βούλημα βρίσκεται στήν ἐξουσία τῆς θείας φύσεως»2.
Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, εἰδικός στό θέμα τῶν ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ λέει: «Ἐπειδή ἡ θεία ἐνέργεια ὑπάρχει ἀπό τή θεία φύση καί μέσα ἐκεί θεωρεῖται αὐτή, ἀλλά δέν ὑπάρχει καθ’ ἑαυτήν»3.
Ἡ θεία ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ δέν ἐξαντλεῖται στίς ἐνέργειες Του. Γνωρίζεται καί μετέχεται σ’ αὐτές, παραμένει ὅμως κατ’ οὐσία «ἐπέκεινα» κάθε μετοχῆς ἤ γνώσης. Ἡ οὐσία εἶναι ἀπρόσιτος, δέν εἶναι ὅμως ὑποδεέστερη ἡ ἐνέργεια τῆς οὐσίας. Καί ἡ ἐνέργεια εἶναι Θεός.
Κτιστή εἶναι ἡ ἐνέργεια τῆς κτιστῆς φύσεως τῶν κτιστῶν.
Ἄκτιστη εἶναι ἡ ἐνέργεια τῆς ἀκτίστου οὐσίας τοῦ Ἀκτίστου Θεοῦ.
Οὐδέποτε ἡ ἄκτιστη θεία φύση μπορεῖ μπορεῖ νά παράγει κτιστή ἐνέργεια. Στό Θεό τά πάντα εἶναι ἄκτιστα.
[1] Filioque (Φιλιόκβε). Κακοδοξία τῶν Παπικῶν ὅτι τό Ἅγιο Πνεῦμα ἐκπορεύεται ἀπό τόν Πατέρα καί τόν Υἱό. «Οἱ Λατίνοι ἔχουν χαρακτηρισθεῖ αἱρετικοί στήν Η’ Οἰκουμενική Σύνοδο τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας (Κωνσταντινούπολη 879) γιά τήν αἵρεση τοῦ “FILIOQUE”». Πρωτοπρ. Γεωργίου Μεταλληνοῦ, «Ὁμολογῶ Ἕν Βάπτισμα», 1996.
[2] «Προϋφέστηκε δέ τῆς ἐνεργείας ἡ δύναμις, ἡ δέ δύναμις ἐξήρτηται τοῦ θείου βουλήματος, τό δέ βούλημα ἐν τῇ ἐξουσία τῆς θείας ἀπόκειται φύσεως». «Ἡ περί Θεοῦ Ὀρθόδοξος Διδασκαλία», Μετάφραση στήν Νεοελληνική ἀπό τό ὁμώνυμο βιβλίο τοῦ Μέγα Λ. Φαράντου, Καθηγητοῦ τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, Ἀθήνα, 1985, σσ. 423 – 428.
[3] «Ἡ μέν γάρ θεία ἐνέργεια ἐκ τῆς θείας φύσεώς ἐστι καί ἐνθεωρεῖται ταύτη κατά τούς θεολόγους, ἀλλ’ οὐκ ἔστι καθ’ αὐτήν, ἡ δέ θεία φύση οὐκ ἐκ τῆς ἐνεργείας ἐστι καί καθ’ αὐτήν ἐστι καί τῶν θείων ἐνεργειῶν ἐστι πηγή». Ἔνθ᾽ ἀνωτ.
